چکیده

فرایند دموکراسی‌خواهی، اصلی اجتناب‌ناپذیر و مسیر دست‌یابی به آن نیازمند دموکراتیزاسیون فرهنگی است تا بتوان در یک شرایط ارگانیک و در چشم‌انداز ساختار مدنظر آرمان‌های مردم، فاکتورهای واقعی آن را در جامعه پیاده کرد. مقاله حاضر به نقش دین در تحول دموکراتیک کشور مصر می‌پردازد. در این میان، پارادایم جدید مردم‌سالاری دینی به عنوان بارزترین شاخصه انقلاب 25 ژانویه مصر قلمداد می‌شود، زیرا برآیند نقش دین در انقلاب مصر، ایجاد تعادل میان نیروهای اسلام‌گرا، لیبرال و سکولار بوده است. برخی معتقدند سقوط نظام مبارک و پایان یافتن سلطه حزب دموکراتیک ملی، منجر به ظهور فضای سیاسی متنوع و حضور بازیگران جدید شده است. علاوه بر آن، گشایش سیاسی و کثرت‌گرایی حاصل در ترکیب جنبش‌ها و احزاب اسلامی، دیگر تحول بارز در مرحله پسا‌انقلاب مصر به شمار می‌رود. به دلیل آنکه نقش و عملکرد دین در روند دموکراسی‌سازی مصر در مرحله بعد از انقلاب، موضوع محوری مقاله است؛ بنابراین، استدلال می‌شود که گذار به دموکراسی در مصر، بدون در نظر گرفتن سطح تحلیل دین قابل‌بررسی نیست، اما کثرت‌گرایی در درون جنبش‌های اسلامی پس از انقلاب، مانع هژمونی نیروی اسلام‌گرای خاص در عرصه عمومی کشور مذکور می‌شود. گذار از مرحله اقتدارگرایی مبارک و گام نهادن در راه دموکراسی نیز گفتمان‌های احزاب و جریان‌های اسلام‌گرای سنتی و جدید را دگرگون، و ایدئولوژی و شیوه‌های متفاوتی به وجود آورده است.