چکیده

از اواخر سال 2010 تا به حال، کشورهای عرب مسلمان خاورمیانه و شمال افریقا دست‌خوش ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی بوده است؛ انقلاب‌هایی در برخی از این کشورها رخ داده و در کشورهایی مثل تونس، مصر، لیبی و یمن به پیروزی رسیده است. همچنین ناآرامی‌هایی که هنوز ممکن است به انقلاب منجر شود در بحرین و سوریه در جریان است. انقلاب‌های اخیر، موج جدید آزادی‌خواهی و مردم‌سالاری را در خاورمیانه و شمال افریقا رقم زد؛ منطقه‌ای که پایگاه مقاوم اقتدارگرایی در جهان محسوب می‌شود، اکنون تحولات سریع سیاسی را در مسیر مردم‌سالاری تجربه می‌کند. در ایران عمدتاً از این تحولات تحت عنوان «بهار اسلامی» یا «بیداری اسلامی» و در غرب عمدتاً تحت عنوان «بهار عربی» یاد می‌شود. با توجه به اینکه انقلاب‌های مذکور، اولین انقلاب‌هایی هستند که پس از اینترنت و  انقلاب در رسانه‌های اجتماعی در یکی دو دهه اخیر رخ می‌دهند، بررسی تأثیر این تکنولوژی‌ها در انقلاب‌های اخیر شاید یکی از مهم‌ترین موضوعات جالب‌توجه در خصوص این تحولات و ناآرامی‌ها باشد. مقاله حاضر بر اساس یک رویکرد توصیفی-تحلیلی به نقش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک، تویتر و یوتیوب در بهار عربی می‌پردازد. نویسنده معتقد است که اینترنت و شبکه‌های اجتماعی یکی از نمودهای بارز انقلاب‌های اخیر خاورمیانه است. البته به لحاظ تأثیرگذاری، این عامل هیچ‌گاه از عوامل اصلی و زیربنایی نبوده است، بلکه از عوامل فرعی و کاتالیزور مؤثر در انقلاب‌های خاورمیانه و شمال افریقاست.