نویسندگان
1
استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)
2
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه بین المللی امام خمینی
,
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
خواست پژوهش حاضر آن است که بررسی نوینی از عقاید بربهاری و نتایج حاصل از این تفکرات را ارائه دهد. ابوعبداله محمد بن حسن بن خلف بربهاری از علمای بنام و مشهور حنبلی و از شاگردان امام احمد بن حنبل به شمار می رود.وی در قرون سوم و چهارم هجری می زیسته است.عقاید وی را می توان در زمره باورهای وهابیت امروزی قرار داد. شورش،خودکامگی،محبوبیت،پیچیدگی فردی، شخصیت او را دوپهلو ساخته و به همین علت هاله ای از ابهام وجود این فرد را دربرگرفته است.از یک طرف اقدامات پیروانش و از طرف دیگر ناتوانی خلافت در مهار عمل کرد او باعث استمرار اقدامات ماجراجویانه وی گشت.تفتیش عقاید مردم،مقابله ی سرسختانه با شیعیان،تخریب مسجد براثا نمونه های کوچکی از اقدامات اوبه شمار می آیند.عصر بربهاری شرایط ویژه ای دارد.عقاید،افکار و آراء گوناگون در زمانه ای که او می زیست موج می زد.این شرایط باعث فراهم آمدن زمینه برای خودسری گشت و در پی این شرایط است که وی در بغداد قدرت می گیرد. این مقاله در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی ، ضمن پردازش اوضاع زمانه اقدامات متقابل بربهاریه ،حاکمیت، امرا وشیعیان به بحث پردازد.
1. قرآن کریم.
2. آراستهخو، محمد، 1370، فرهنگ اصطلاحات علمی ـ اجتماعی، تهران: نشر گستره، چاپ دوم.
3. ابن ابییعلی، محمد، 1417 ق، طبقات الحنابله، به کوشش ابوحازم اسامه بن حسن و ابوالزهراء خازم علی بهجت، ج 2، بیروت: دارالکتب العلمیه.
4. ابناثیر، عزالدین، 1382، تاریخ کامل، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج یازدهم، تهران: انتشارات اساطیر.
5. ابنتغری بردی، یوسف، 1997، مورد اللطافه فی من ولی السلطنه و الخلافه، تحقیق نبیل محمد، ج 1، قاهره: دارالمکتب المصریه.
6. ابنتیمیه، احمد بن عبدالحلیم بن عبدالسلام، 1427، درء التعارض العقل و النقل، ریاض: مکتبه الرشد.
7. ابنجوزی، 1417 ق، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
8. ابنخلدون، 1366، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
9. ابنعساکر، ابوالقاسم علی بن حسین، 1995، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق محب الدین العمری، ج 51، بیروت: دارالفکر.
- ابنعماد، عبدالحی بن احمد، 1406 ق، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الاروناووط، ج 3، بیروت: دار ابنکثیر.
- ابنکثیر دمشقی، ابوالفدا حافظ، بیتا، البدایه و النهایه، ج 6، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- اشعری، علی بن اسماعیل، 1405، الابانه عن اصول الدیانه، بیروت: بینا.
- بارانی، محمدرضا، 1392، بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- بغدادی، احمد خطیب، 1359، تاریخ بغداد، قاهره: بینا.
- جمعی از نویسندگان، 1390، وهابیت سیاسی، گردآوری مؤسسه مطالعات اندیشهسازان نور، تهران: اندیشهسازان نور.
- تنوخی، محسن، 1391 ق، نشوار المحاضره، ج 2، بیروت: بینا.
- تهامی، غلامرضا، 1385، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- حائری، غلامحسین، بیتا، دایره المعارف شیعه امامیه، بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
- حسینی قزوینی، سید محمد، 1430، نقد اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه، قم: مرکز الحقایق الاسلامیه.
- دهخدا، علیاکبر، 1372، لغتنامه، ج 1، تهران: انتشارات سپیدار.
- دهقان، عزتالله، 1367، پیدایش وهابیه و عقاید آن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- ذهبی، شمسالدین، بیتا، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، بیروت: طبع بمطبعه عیسی البابی الحلبی و شرکاه.
- زرکلی، خیرالدین، 1367 ش، الاعلام، ج 2، بیروت: دارالعلم للعالمین.
- سبحانی، جعفر، 1373، فرهنگ و عقاید و مذاهب اسلامی، قم: انتشارات توحید.
- ______، _______، 1364، آیین وهابیت، قم: نشر توحید.
- سزگین، فؤاد، 1403 ق، تاریخ التراث العربی، ج 1، جزء 3، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض: بینا.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، 1383 ق، الانساب، ج 2، هند: حیدرآباد، چاپ عبدالرحمن یمانی.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، 1364، ملل و نحل، قم: الشریفی الرضی.
- صولی، محمد بن یحیی، 1355 ق، اخبار الراضی بالله، به کوشش هیورث دن، قاهره: بینا.
- فدایی عراقی، غلامرضا، 1383، حیات علمی در عهد آلبویه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- فقیهی، علیاصغر، 1364، وهابیان، تهران: انتشارات مؤسسه اسماعیلیان.
- قرطبی، عریب بن سعد، 1373، دنباله تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.
- علیزاده موسوی، سیدمهدی، 1390، سلفیگری و وهابیت، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- متز، آدام، 1388، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا رنسانس اسلامی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: امیرکبیر.
- مشکور، محمدجواد، 1362، تاریخ شیعه و فرقههای اسلامی تا قرن چهارم، تهران: انتشارات اشرافی.
- مسکویه، احمد بن محمد، 1332 ق، تجارب الامم و تعاقب الهمم، به کوشش آمدروز، ج 1 و 2، بیجا: بینا.
- مسعودی، ابوالحسن، 1374، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج 2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مقدسی، ابوعبدالله، 1361، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- همدانی، محمد، 1381 ق، تکمله تاریخ طبری، به کوشش آلبرت یوسف کنعان، بیروت: بینا.
- یاقوت حموی، عبدالله رومی، 1401 ق، ارشاد الاریب الی معرفه الادیب معروف به معجم الادبا، به تصحیح مرگلیوث، ج 6، قاهره: بینا.
ب- مقالات
- بینام، (1378)، «بنیانگذاران عقاید وهابیت»، مکتب اسلام، سال سیونه، شماره 3.
- طهماسبی، ساسان، (1382)، «کرخ در دوره آلبویه»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال چهارم، شماره 13: 107-124