چکیده

   امروزه سخن گفتن از الگوی همگون یا واحد از هویت اجتماعی مسلمانان کشورهای غربی امری بسیار دشوار است چراکه مسلمانان مانند دیگر گروهای اقلیت هویت‌های اجتماعی خطی و چندگانه‌ای دارند که مؤلفه‌های مختلفی نظیر دین، قومیت و ملیت در آن تأثیرگذار است. این در حالی است که در اغلب نظریه‌های کلاسیکِ «همگون‌سازی و ادغام‌گرایی» و اغلب رویکردهای سیاسی انتظار می‌رود مسلمانان به‌طور کامل از الگوهای هویتی و فرهنگی کشور میزبان تبعیت نمایند. برخلاف این رویکردها، نتایج تحقیقات مختلف کیفی و کمی نشان می‌دهد که اکثریت مسلمانان نسل اول اسکاتلند نه تنها رویکرد «همانندسازی» را در پیش نگرفتند بلکه از نوع خاصی از همگرایی پیروی کردند که می‌توان آن را «همگرایی محدود» نامید. مؤلفه‌های مختلفی در شکل‌گیری این نوع خاص از همگرایی تأثیرگذار بوده است اما میزان اهمیت هرکدام از این مؤلفه‌ها در هویت مسلمانانِ مختلف متفاوت است و درنتیجه احساس تعلق آن‌ها به هرکدام از هویت‌های اجتماعی‌شان نیز می‌تواند متفاوت باشد. براین اساس، سوال اصلی مقاله حاضر عبارت است از بررسی اهمیت عوامل مختلف در شکل گیری هویت اجتماعی مسلمانان نسل اول اسکاتلند. به عنوان روش تحقیق و گردآوری دادها و با هدف دستیابی به پاسخ سوال فوق، نویسنده با در پیش گرفتن پژوهشی کیفی محور و انجام مصاحبه‌های نیمه ساختمند، به بررسی میزان اهمیت عواملی نظیر ملیت، قومیت و دین می‌پردازد. مقاله در پایان با تأکید بر ناهمگونی هویتی مسلمانان نسل اول به این نیجه می رسد که هر سه مولفه ملیت، قومیت و دین در هویت بخشی به مسلمانان نسل اول دارای اهمیت بوده و در شکل گیری هویتهای خطی و یا چندگانه در میان آنها تاثیر گذار بوده است اما در این میان نقش دین به عنون عاملی فراتر از هویت مطرح شده است. این مقاله همچنین به این نتیجه می رسد که علیرغم تمایل مسلمانان نسل اول برای ابراز تعلق به هویت اسکاتلندی (و بریتانیایی) در کنار هویت های دینی و قومی خود، برداشت و احساس غالبی در میان آنها وجود دارد که این اظهار تعلق از سوی شهروندان بومی اسکاتلند چندان پذیرفته نیست. این احساس عدم پذیرش می تواند فرایند همگرایی مسلمانان را بسیار دشوارتر سازد.